Κείμενα

Στο παρακάτω κείμενο θα προσπαθήσω να παρουσιάσω τις σκέψεις μου για τον πατριωτισμό για δύο κυρίως λόγους. Πρώτο για να γίνει όσο είναι δυνατό κατανοητή η θέση μου και δεύτερο είναι μια ευκαιρία να οργανώσω τη δικιά μου σκέψη ώστε να μπορώ αργότερα να την υποβάλω σε μια όσο γίνεται αντικειμενική κριτική μια που δεν υπονοώ πως κατέχω την αλήθεια. Η θέση μου αλλάζει διαρκώς και ελπίζω να βελτιώνεται.

Ξεκινάω λέγοντας αρχικά πως βλέπω με συμπάθεια κάποιον που δηλώνει πατριώτης και δέχομαι καλοπροαίρετα πως σε αρκετές περιπτώσεις, αλλά όχι πάντα, το άτομο αυτό διακατέχεται από αγωνιστικά και ανθρωπιστικά φρονήματα και πως θέλει πιθανό το ίδιο να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο με τον τρόπο του. Σέβομαι αρχικά το άτομο που δηλώνει πατριώτης και το κάνω για έναν επιπλέον λόγο. Επειδή θέλω να σεβαστώ κυρίως τον εαυτό μου. Ξέρετε δεν γεννήθηκα με αρνητικές ιδέες για τον πατριωτισμό ούτε μια μέρα διάβασα αναρχικά εγχειρίδια και άλλαξα μυαλά. Το αντίθετο μάλιστα μεγάλωσα σε ένα σχετικά πατριωτικό περιβάλλον και δεχόμουν σχετικά θετικά την έννοια του πατριωτισμού. Βέβαια ποτέ στη ζωή μου δεν αισθάνθηκα την ανάγκη να δηλώσω πατριώτης δεν ήμουν όμως και αρνητικός στην ιδέα.

Θα εξηγήσω τώρα το λόγο που βλέπω με καχυποψία πλέον την έννοια του πατριώτη. Ο πατριωτισμός σε ένα βαθμό, έντονο η μη, περιέχει το στοιχείο του εγωισμού και της μεροληψίας. Το άτομο δηλαδή ταυτίζεται με κάτι σχετικά αφηρημένο όπως είναι η πατρίδα και αναγκαστικά υπερασπίζεται τα συμφέροντα αυτής της ομάδας. Αν από την άλλη κάποιος στη λογική του πατριωτισμού βάζει τα γενικά συμφέροντα του ανθρώπου τότε φεύγει η έννοια της πατρίδας και ο πατριωτισμός χάνει την πραγματική του και ετυμολογική του σύνδεση. Ο πατριώτης αναγκαστικά υπερασπίζεται τα συμφέροντα της γενικής ομάδας που ονομάζεται πατρίδα. Τα συμφέροντα αυτά μπορεί να είναι αντίθετα στα συμφέροντα κάποιας άλλης χώρας. Μάλιστα μπορεί να είναι και αντίθετα με τρόπο που να μην το καταλαβαίνουμε μια που επικρατεί γενικά η λογική το οτι κάποια πράγματα δικαιολογούνται στη λογική των ανταγωνισμού των χωρών.
Ο χωρισμός της κοινωνίας σε ομάδες που δρουν εγωιστικά φυσικά δεν έχει τέλος.
Μια ομάδα είναι οι κάτοικοι μιας πόλης, μια περιοχής σε μια πόλη, μιας ποδοσφαιρικής ομάδας, μιας επιχείρησης και φτάνει στον πυρήνα της κοινωνίας που είναι η οικογένεια. Έτσι έχουμε μια κοινωνία που στο σύνολο της υπερασπίζεται συμφέροντα μικροομάδων και φυσικά αυτό είναι αποδεκτό και αναζητούμε την κοινωνική πρόοδο , μάταια κατά τη γνώμη μου, μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Ο καθένας προσπαθεί να βολέψει την ομάδα του π.χ. την οικογένεια του και το άσχημο είναι πως αυτό δε θεωρείται κάτι κακό στη λογική βέβαια να γίνεται σε ανεκτά πλαίσια. Ποια είναι όμως αυτά τα πλαίσια;

Μια άλλη ιδέα που κρύβει ο πατριωτισμός είναι αυτή των κοινών συμφερόντων. Οι πατριώτες ενώνονται κάτω από την κοινή ιδέα της πατρίδας ωστόσο στην ίδια πατρίδα δεν υπάρχουν κοινά συμφέροντα. Κυριαρχούν σχέσεις εκμετάλλευσης μεταξύ των συμπατριωτών που κυρίως αυτές θα πρέπει να πολεμηθούν. Ο εχθρός δεν είναι εξωτερικός μόνο, είναι και εσωτερικός. Πολύ εσωτερικός μάλιστα.

Στην προσπάθεια μου επίσης να εκφράσω το γεγονός οτι κάποιος που δε δηλώνει πατριώτης μπορεί να υπερασπιστεί τον τόπο του πιθανό να έπεσα και ο ίδιος σε λογικά σφάλματα. Έγραψα
“Δεν με ενδιαφέρει ο τόπος μου, με ενδιαφέρουν όλοι οι τόποι. Φυσικά θα προσπαθήσω να υπερασπιστώ τον τόπο μου γιατί μένω εδώ και έχω ανθρώπους που αγαπώ.”

Οι λέξεις που χρησιμοποίησα δεν ήταν άσχημες. Δεν έγραψα για παράδειγμα πως αγαπώ τους ανθρώπους του τόπου μου, γιατί αυτό είναι γενικό και δεν είναι αλήθεια μια που δεν τους αγαπώ όλους. Ούτε το γεγονός πως είμαστε από τον ίδιο τόπο με υποχρεώνει να τους αγαπώ. Γράφω επίσης υπερασπίζομαι τον τόπο μου. Και αυτό είναι γενικό. Ίσως καλύτερα θα ήταν να έγραφα πως λειτουργώ για το καλό και τη συνείδηση μου στο γεωγραφικό μέρος που με περιορίζει το μέρος στο οποίο ζω. Για παράδειγμα θα μπορούσα να αγωνιστώ για τη διατήρηση του νοσοκομείου του τόπου μου αλλά αυτό δεν θα το κάνω επειδή είμαι Έλληνας. Το ίδιο θα έκανα αν αύριο μεταναστεύσω σε κάποιο άλλο μέρος της Γης στη νέα μου πόλη. Υπάρχει φυσικά και η λογική του δεσίματος και της αγάπης για το μέρος που ζούμε. Για παράδειγμα θα μπορούσα σε ένδειξη αγάπης για το μέρος που ζω να συμβάλλω στη δημιουργία ενός συλλόγου κτλ. Αλλά αυτό το ξαναλέω δεν είναι υποχρεωτικό, βγαίνει από μέσα μας και δεν είναι απαραίτητο να εκφράζει τους πάντες. Για παράδειγμα πολλοί είναι αυτοί που μισούν τον τόπο τους. Η ίδια αγάπη θα μπορούσε να μου δημιουργηθεί και κάπου αλλού σε κάποια άλλη χώρα.

Το δέσιμο με την πατρίδα είναι επίσης κάτι υποκειμενικό. Λογικά κάποιος μπορεί να δεθεί με τον τόπο που ζει και όχι με την πατρίδα γενικά. Για παράδειγμα γιατί εγώ θα πρέπει να είμαι δεμένος με την Κρήτη που δεν έχω επισκεφθεί ποτέ στη ζωή μου. Αλλά και αυτό το δέσιμο με τον τόπο μου στην πράξη δεν υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους και δε βλέπω το λόγο να είναι κάτι υποχρεωτικό. Δεν μπορώ να δεχθώ δηλαδή οτι το δέσιμο-πατρίδα μπορεί να ισχύει για όλο το γεωγραφικό πλάτος της χώρας στην οποία ζω. Εδώ θα πω ένα παράδειγμα. Κάποια στιγμή μας έκανε παρουσίαση ένας φωτογράφος ο οποίος έβγαζε φωτογραφίες στα Βαλκάνια. Ξέρετε τι μας είπε; Πως στις πόλεις των Βαλκανίων που ταξίδεψε αισθανόταν πιο οικεία σε σχέση με τον τόπο του παρά σε άλλες πόλεις της Ελλάδος, και ανέφερε χαρακτηριστικά την Αθήνα. Δε λέω οτι υιοθετώ συνολικά αυτήν την άποψη αλλά δε μου φαίνεται και απίθανο να βρίσκεται πιο κοντά στην αλήθεια. Και αφού μιλάμε για πατρίδες γιατί να μη θεωρήσω πατρίδα μου όλη τη Γη. Κάτοικος του πλανήτη δεν είμαι αν το δούμε πιο σφαιρικά;

Σαν πατριώτης επίσης θα πρέπει άραγε να αισθάνομαι υπερήφανος για την ιστορία και τους προγόνους μου; Αλήθεια δεν υπάρχουν στοιχεία της ιστορίας μας για τα οποία θα έπρεπε να προβληματιστούμε ή και να ντραπούμε; Να είμαστε περήφανοι για παράδειγμα για τους αρχαίους Έλληνες; Με όλους; Αυτοί δεν ήταν που εκμεταλλεύονταν σκλάβους. Αυτοί δεν είναι που εκτέλεσαν τον Σωκράτη; Τι γνώμη θα είχαμε σήμερα για μια κοινωνία που εκτελούσε έναν αντίστοιχο άνθρωπο σαν τον Σωκράτη για τις ιδέες του;

Ο πατριωτισμός όπως τον αντιλαμβάνομαι εγώ δε μας επιτρέπει να κρίνουμε αντικειμενικά και ορθολογικά τα στοιχεία του τόπου μας, της ιστορίας μας των κοινωνικών δομών και γενικότερα συμβάλλει στον να μη διακρίνουμε το σωστό από το λάθος και αυτό που θα μας οδηγήσει στην κοινωνική πρόοδο. Αν τώρα κάποιος έχει ή πιστεύει πως έχει αντικειμενική κρίση σχετικά με τη ζωή και αισθάνεται ταυτόχρονα πατριώτης, που μπορεί να ισχύει, τότε δεν μπορώ να καταλάβω σε τι του χρειάζεται αυτό το αίσθημα, μια που σαν αντικειμενικός κριτής μπορεί να κάνει το σωστό χωρίς σημαίες σύμβολα και φωνές.

Τελειώνοντας θέλω να πω πως δεν απορρίπτω κάποιον που δηλώνει πατριώτης, έχει σημαία ή είναι θρήσκος. Μάλιστα είμαι κοντά σε αρκετά τέτοια άτομα και σαν άνθρωπος και σαν σκέψη για την ζωή σε κάποιες περιπτώσεις και σέβομαι την πίστη τους γιατί όπως το καταλαβαίνω περί πίστης πρόκειται. Θεωρώ όμως πως τα στοιχεία της θρησκείας και του πατριωτισμού περιορίζουν την σκέψη μας χωρίς να θεωρώ πως εγώ σκέφτομαι πιο σωστά από αυτά τα άτομα. Μπορεί αυτά τα άτομα σε γενικές γραμμές να σκέφτονται πιο σωστά από εμένα αλλά θα σκέφτονταν καλύτερα πιστεύω αν είχαν απαλλαγεί από αυτές τις ιδέες. Δεν απορρίπτω δηλαδή έναν κοινό αγώνα με άτομα που θέλουν να κουβαλούν τη σημαία ή να δηλώνουν πατριώτες είμαι όμως σε ένα βαθμό καχύποπτος και αρκετές φορές έχω δικαιωθεί για τους φόβους μου. Δε βλέπω επίσης τον λόγο ένας αγώνας να γίνει απαραίτητα κάτω από την ιδέα για την πατρίδα. Αν γίνει δηλαδή χωρίς σημαίες και συνθήματα πατριωτισμού δε θα έχει αποτέλεσμα; Ή και το αντίθετο με τη λογική που αναφέρω αν κάποιος δεν αισθάνεται την ανάγκη να δηλώσει πατριώτης πιστεύουμε πως δεν μπορεί να βοηθήσει στο αγώνα για κοινωνική πρόοδο; Και ποιο στοιχείο είναι τελικά αυτό που διαχωρίζει τον πατριώτη από τον μη πατριώτη;